A finais do século XIX e comenzos do XX vaise producir en Europa un esforzo de renovación da actividade arquitectónica.
Este esforzo de renovación vai coincidir cunha época económicamente boyante e con un desexo dos propietarios de singularizar os seus edificios no paisaxismo urbán. Será o Modernismo a manifestación que, a comenzos do século XX, cubrirá todas estas necesidades.
Una arquitectura que busca ser unha saída ao calexón da arquitectura neorrománica, neogótiica da arquitectura eclecticista do século XIX.
En distintos lugares de Europa vanse producir distintas manifestacións; todas con un desexo de renovación, co desexo de convertir ao edificio en un obxecto museable e un obxecto artesanal. En Viena, Otto Wagner; no Reino Unido, Mackintosh; en Cataluña, Gaudí...; en calquera caso a arquitectura, en un desexo de superar os vellos tempos e achegarse ao mundo moderno, ao mundo do ferro, ao mundo da tecnoloxía....
Este esforzo de renovación vai coincidir cunha época económicamente boyante e con un desexo dos propietarios de singularizar os seus edificios no paisaxismo urbán. Será o Modernismo a manifestación que, a comenzos do século XX, cubrirá todas estas necesidades.
Una arquitectura que busca ser unha saída ao calexón da arquitectura neorrománica, neogótiica da arquitectura eclecticista do século XIX.
En distintos lugares de Europa vanse producir distintas manifestacións; todas con un desexo de renovación, co desexo de convertir ao edificio en un obxecto museable e un obxecto artesanal. En Viena, Otto Wagner; no Reino Unido, Mackintosh; en Cataluña, Gaudí...; en calquera caso a arquitectura, en un desexo de superar os vellos tempos e achegarse ao mundo moderno, ao mundo do ferro, ao mundo da tecnoloxía....
A finais do século XIX, unha nova linguaxe arquitectónica triunfa en Europa con claro obxectivo de modernidade e liberdade, fronte as normas establecidas pola tradición.
Coñecido como Art Nouveu adquirirá d¡versas denominacións e formas nacionais: Stile Floreale en Italia e Modernismo en España.
Fronte á idea de renovación da Arte, proposta por Ruskin ou Morris, baseada en ideais medievalistas, unha nova xeración de arqutectos adscríbese á linguaxe modernista cuxo punto de partida está localizado na Bruselas da década de 1890 e entorno a un nome concreto: o arquitecto belga Victor Horta. A casa Tassel de Victor Horta adquire de inmediato un papel de arquitectura-manifesto.
Este éxito debe relacionarse cunhas bases socioeconómicas moi concretas: a burguesía urbana convertiráse entón nun novo gran mecenas; por outra banda, un sentimento individualista conferirá un marcado personalismo na arquitectura.
Coñecido como Art Nouveu adquirirá d¡versas denominacións e formas nacionais: Stile Floreale en Italia e Modernismo en España.
Fronte á idea de renovación da Arte, proposta por Ruskin ou Morris, baseada en ideais medievalistas, unha nova xeración de arqutectos adscríbese á linguaxe modernista cuxo punto de partida está localizado na Bruselas da década de 1890 e entorno a un nome concreto: o arquitecto belga Victor Horta. A casa Tassel de Victor Horta adquire de inmediato un papel de arquitectura-manifesto.
Este éxito debe relacionarse cunhas bases socioeconómicas moi concretas: a burguesía urbana convertiráse entón nun novo gran mecenas; por outra banda, un sentimento individualista conferirá un marcado personalismo na arquitectura.
O Modernismo é un concepto de época, alcanza a todas as manifestacións artísticas e literarias que buscan a modernidade. O seu método é a renovación dunha linguaxe; unha linguaxe que sexa nova, exquisita e sorprendente. Por iso transforma toda a apariencia dos obxectos, a arquiectura e o gusto das xentes da cidade.
O Modernismo desexa unir a vida e a arte; e é froito do liberalismo, de aí a democratización de esta arte.
O Modernismo chega a España da man dunha serie de artistas que está nese momento en Bruselas e en París; Rusiñol será o gran ideologo en estos primeiros anos do modernismo gracias a su revista "L'Avenç" e á celebración das festas modernistas en Sitges.
En Madrid, o mundo simbolista-modernista tendrá un referente: Valleinclán; e entorno a el reuniránse unha serie de artístas e intelectuais entre os que podemos destacar a Julio Romero de Torres e Anselmo Miguel Nieto.
E en Galicia, a figura emblemática de Xesús Corredoira.
O Modernismo desexa unir a vida e a arte; e é froito do liberalismo, de aí a democratización de esta arte.
O Modernismo chega a España da man dunha serie de artistas que está nese momento en Bruselas e en París; Rusiñol será o gran ideologo en estos primeiros anos do modernismo gracias a su revista "L'Avenç" e á celebración das festas modernistas en Sitges.
En Madrid, o mundo simbolista-modernista tendrá un referente: Valleinclán; e entorno a el reuniránse unha serie de artístas e intelectuais entre os que podemos destacar a Julio Romero de Torres e Anselmo Miguel Nieto.
E en Galicia, a figura emblemática de Xesús Corredoira.
O Modernismo en España triunfa con un evidente retraso cronolóxico respecto a outras rexións europeas, só Cataluña sitúase á par de París ou Viena.
Arquitectura Modernista en Galicia
A arquitectura en Galicia hacia 1900 va a continuar coa tradición arquitectónica ecléctica do século XIX. Hacia 1900 non se produce un cambio radical na arquitectura gallega, prodúcese unha continuación lóxica de habilidades, de saberes, de mecánicas constructivas,... propias da tradición do século XIX.
Hacia 1906, aparece por primeira vez na prensa xornalística galega o termo Modernismo, e aparece asociado a certos edificios que destacaban pola súa apariencia fortemente decorativa; nembargantes, será hacia 1908; como consecuencia de certos viaxes de arquitectos galegos por Europa, e da chegada a Galicia de imaxes, de láminas e de informacións de arquitectos europeos; cando Galicia incorporaráse decididamente á arquitectura modernista.
Hacia o ano 1914 e coincidindo coa 1ª Guerra Mundial o Modernismo cae en suerte, a difusión do formigón armado e a recuperación do Eclecticismo do século XIX van a levar á arquitectura a un calexón sen saída e en definitiva a súa propia ruina como estilo que será sustituido polo Racionalismo.
Hacia 1906, aparece por primeira vez na prensa xornalística galega o termo Modernismo, e aparece asociado a certos edificios que destacaban pola súa apariencia fortemente decorativa; nembargantes, será hacia 1908; como consecuencia de certos viaxes de arquitectos galegos por Europa, e da chegada a Galicia de imaxes, de láminas e de informacións de arquitectos europeos; cando Galicia incorporaráse decididamente á arquitectura modernista.
Hacia o ano 1914 e coincidindo coa 1ª Guerra Mundial o Modernismo cae en suerte, a difusión do formigón armado e a recuperación do Eclecticismo do século XIX van a levar á arquitectura a un calexón sen saída e en definitiva a súa propia ruina como estilo que será sustituido polo Racionalismo.
A Coruña
Entre 1900 e 1915 prodúcese en Galicia a a mellor arquiectura modernista.
En A Coruña sobre el fondo do Eclecticismo burgués xurde o Modernismo da man do arquitecto asturiano Julio Galán. En 1902, na súa casa da rúa Compostela utiliza, en el hierro forjado de los balcóns, diseños moi próximos ao Modernismo catalán dentro dunha composicón académica de eixe central.
En 1906, vuelve a utilizar elementos modernistas nos balcóns de outra casa na rúa Ferrol, elementos que se reafirman en unha construcción pegada a anterior.
En 1907, prodúcese un encontro clave para a evolución do Modernismo en A Coruña, a colaboración de Julio Galán con Ricardo Boán; arquitecto que intoduce o Modernismo de maneira máis clara e contundente. Coa casa de Juana de Vega prodúcese a súa primeira colaboración e a introdución de elementos ornamentais como doseles curvos con palmetas, aportadas polo mozo Boán.
Pero é, sen dúbida, o Pazo de Xustiza a obra de maior importancia e onde se apreza unha interesante funcionalidade pragmática e simbólica.
A partires desta relación Galán desenvolverá o seus elementos ornamentais con claras influencias catalanas, como na casa da rúa Fernando González de 1908, outra vez nos balcóns forxados podemos apreciar un dos estilemas fundamentais do grafismo de tipo modernista coruñés; tamén no deseño interior e do portal aprécianse as características dun estilo que, a partires desta obra, alcanzará cotas tan apreciables como la fachada da casa na "Calle Real", a casa na rúa Compostela ou a de San Andrés; todas obras realizadas entre 1908 e 1910.
Pero, sen dúbida, o gran edificio de Galán, e o que marca o desenvolvemento dos elementos modernistas é a casa Rey de 1911. Unha galería na súa fachada a A Marina coronoda por unha monumental cornisa onde destacan os elementos metálicos que volven a ter protagonismo no interior do portal; excelente traballo realizado nas forxas Bonenburguer
Julio Galán trasládase a Oviedo, despois da construción deste edificio, é agora cando Ricardo Boán e Callejas, o novo colaborador de Galán e Antonio López Hernández revélanse como os arquitectos decisivos para implantación do Modernismo en A Coruña.
Ricardo Boán foi arquitecto municipal dende 1905 e a súa prematura morte en 1915 deixou en cernes unha obra prometedora. Exemplos da súa laboura son: a casa da rúa Feijoo, con fachada de composición asimétrica; a exótica fachada de reminiscencias moriscas da casa da rúa San Nicolás; ou a casa de San Andrés.
Entre 1910 e 1913, fixo unha fugaz pero espectacular aparición no panorama arquitectónico coruñés Antonio López Hernández cunha serie de obras de gran originalidade: Está casa da praza Pontevedra utiliza la galería de xeito parecido á usada por Galán na casa Rey; e na casa da praza de Lugo desenvólvese unha abundante e rica ornamentación, cabezas femininas baixo as ménsulas que soportan os balcóns con ferro forxado e un arco que se vai pronunciando segundo á altura, dando unha fermosa xerarquía a composicón da fachada.
Na mesma praza de Lugo atópanse dous edificios do arquitecto Andrés Reboredo que desenvolvera o seus estudios en Barcelona y onde se pode destacar o emprego da cerámica na fachada con reminiscencias de Velázquez, Bosco e a Escola de Minas de Madrid.
En A Coruña sobre el fondo do Eclecticismo burgués xurde o Modernismo da man do arquitecto asturiano Julio Galán. En 1902, na súa casa da rúa Compostela utiliza, en el hierro forjado de los balcóns, diseños moi próximos ao Modernismo catalán dentro dunha composicón académica de eixe central.
En 1906, vuelve a utilizar elementos modernistas nos balcóns de outra casa na rúa Ferrol, elementos que se reafirman en unha construcción pegada a anterior.
En 1907, prodúcese un encontro clave para a evolución do Modernismo en A Coruña, a colaboración de Julio Galán con Ricardo Boán; arquitecto que intoduce o Modernismo de maneira máis clara e contundente. Coa casa de Juana de Vega prodúcese a súa primeira colaboración e a introdución de elementos ornamentais como doseles curvos con palmetas, aportadas polo mozo Boán.
Pero é, sen dúbida, o Pazo de Xustiza a obra de maior importancia e onde se apreza unha interesante funcionalidade pragmática e simbólica.
A partires desta relación Galán desenvolverá o seus elementos ornamentais con claras influencias catalanas, como na casa da rúa Fernando González de 1908, outra vez nos balcóns forxados podemos apreciar un dos estilemas fundamentais do grafismo de tipo modernista coruñés; tamén no deseño interior e do portal aprécianse as características dun estilo que, a partires desta obra, alcanzará cotas tan apreciables como la fachada da casa na "Calle Real", a casa na rúa Compostela ou a de San Andrés; todas obras realizadas entre 1908 e 1910.
Pero, sen dúbida, o gran edificio de Galán, e o que marca o desenvolvemento dos elementos modernistas é a casa Rey de 1911. Unha galería na súa fachada a A Marina coronoda por unha monumental cornisa onde destacan os elementos metálicos que volven a ter protagonismo no interior do portal; excelente traballo realizado nas forxas Bonenburguer
Julio Galán trasládase a Oviedo, despois da construción deste edificio, é agora cando Ricardo Boán e Callejas, o novo colaborador de Galán e Antonio López Hernández revélanse como os arquitectos decisivos para implantación do Modernismo en A Coruña.
Ricardo Boán foi arquitecto municipal dende 1905 e a súa prematura morte en 1915 deixou en cernes unha obra prometedora. Exemplos da súa laboura son: a casa da rúa Feijoo, con fachada de composición asimétrica; a exótica fachada de reminiscencias moriscas da casa da rúa San Nicolás; ou a casa de San Andrés.
Entre 1910 e 1913, fixo unha fugaz pero espectacular aparición no panorama arquitectónico coruñés Antonio López Hernández cunha serie de obras de gran originalidade: Está casa da praza Pontevedra utiliza la galería de xeito parecido á usada por Galán na casa Rey; e na casa da praza de Lugo desenvólvese unha abundante e rica ornamentación, cabezas femininas baixo as ménsulas que soportan os balcóns con ferro forxado e un arco que se vai pronunciando segundo á altura, dando unha fermosa xerarquía a composicón da fachada.
Na mesma praza de Lugo atópanse dous edificios do arquitecto Andrés Reboredo que desenvolvera o seus estudios en Barcelona y onde se pode destacar o emprego da cerámica na fachada con reminiscencias de Velázquez, Bosco e a Escola de Minas de Madrid.
Pontevedra
López Fernández desenvolveu parte da sua carreira en Pontevedra onde a tensión creativa desenvolvida en A Coruña relaxóuse coas súas obras pontevedresas como na casa da praza da Estrela, a de Montero Ríos ou a da rúa Prudencia Landín.
Con López Hernández o Modernismo nace e morre en Pontevedra.
Con López Hernández o Modernismo nace e morre en Pontevedra.
Ferrol
Pero se existe unha cidade onde o nome dun arquitecto esté unida a ela e ao desenvolvemento do Modernismo en Galicia era Ferrol e Ucha Piñeiro o seu arquitecto. Con 26 anos retorna licenciado de Madrid e convírtese en 1908en arquitecto municipal.
O seu traballo na arquitectura doméstica alcanza, xa en 1912, unha grande madurez e orixinalidade.
Coa casa Pereira, Ucha está influenciado polos arquitectos coruñeses que á sua vez se baseaban en modelos do Modernismo belga e francés moi apreciables nesta casa. Referencias que poden chegar ate o propio Gaudí e a súa casa Batlló.
Na casa da rúa Dolores, Ucha elabora un interesante xogo entre os temas do balcón e a galería, o que demostra que debaixo do adorno modernista agáchase un rigor compositivo notable.
O Hotel Suizo de 1913 é a obra de maior tamaño que enfronta Ucha e onde desenvolve o seu senso compositivo e o tema do balcón, xunto a un desplegue exhaustivo de adornos modernistas.
A casa Rodríguez Trigo de 1914 e a casa Antón de 1918, onde desenvolve o tema do torreón, finalizan a década de esplendor de Ucha: 1908-1918. A partires de agora o arquitecto desenvolve un eclecticismo cosmopolita e a estreita relación cidade-sociedade-arquitectura ráchase definitivamente.
O seu traballo na arquitectura doméstica alcanza, xa en 1912, unha grande madurez e orixinalidade.
Coa casa Pereira, Ucha está influenciado polos arquitectos coruñeses que á sua vez se baseaban en modelos do Modernismo belga e francés moi apreciables nesta casa. Referencias que poden chegar ate o propio Gaudí e a súa casa Batlló.
Na casa da rúa Dolores, Ucha elabora un interesante xogo entre os temas do balcón e a galería, o que demostra que debaixo do adorno modernista agáchase un rigor compositivo notable.
O Hotel Suizo de 1913 é a obra de maior tamaño que enfronta Ucha e onde desenvolve o seu senso compositivo e o tema do balcón, xunto a un desplegue exhaustivo de adornos modernistas.
A casa Rodríguez Trigo de 1914 e a casa Antón de 1918, onde desenvolve o tema do torreón, finalizan a década de esplendor de Ucha: 1908-1918. A partires de agora o arquitecto desenvolve un eclecticismo cosmopolita e a estreita relación cidade-sociedade-arquitectura ráchase definitivamente.
Vigo
O Modernismo está vencellado a existencia dunha burguesía evolucionada e unha suficiente industrialización, polo que o terceiro núcleo urbán, onde o movemento se asentou, foi Vigo.
Ainda que a súa implantación noi foi tan profunda como en Ferrol e A Coruña, un material como o granito dou ao Modernismo vigués caraterísticas propias.
O seu representante máis destacado foi Benito Gómez Román que xa no seu edificio de García Barbón de 1901 inclue elementos premodernistas, pero non é ate 1906 cando deseña os Almacenes Simeón, cando os elementos ornamantales destacanse por un Modernismo de calidade moi influenciado por Pacenik .
Unha morte prematura aos 40 anos de Benito fai que a obra a rematase o seu irmá Manuel Gómez Román.
Outras obras a destacar son debidas ao seu paso pola cidade, entre 1912 e 1915 do arquitecto madrileño Luis Vidal e a súa casa na rúa Compostela onde se introduce o azulexo; e a casa na rúa Pablo Morillo próxima ao gusto francés.
Pero é, sen dúbida, José Franco Montes quen realizou unha arquitectura conscientemente modernista; en 1908 realiza unha casa na rúa Alfonso XII, un elegante exercicio goticista.
Ainda que a súa implantación noi foi tan profunda como en Ferrol e A Coruña, un material como o granito dou ao Modernismo vigués caraterísticas propias.
O seu representante máis destacado foi Benito Gómez Román que xa no seu edificio de García Barbón de 1901 inclue elementos premodernistas, pero non é ate 1906 cando deseña os Almacenes Simeón, cando os elementos ornamantales destacanse por un Modernismo de calidade moi influenciado por Pacenik .
Unha morte prematura aos 40 anos de Benito fai que a obra a rematase o seu irmá Manuel Gómez Román.
Outras obras a destacar son debidas ao seu paso pola cidade, entre 1912 e 1915 do arquitecto madrileño Luis Vidal e a súa casa na rúa Compostela onde se introduce o azulexo; e a casa na rúa Pablo Morillo próxima ao gusto francés.
Pero é, sen dúbida, José Franco Montes quen realizou unha arquitectura conscientemente modernista; en 1908 realiza unha casa na rúa Alfonso XII, un elegante exercicio goticista.
Santiago de Compostela
En Santiago, Franco Montes deseña esta vivenda (Senra) e sobre o ano 1910 abandona os seus postulados modenistas por un Eclecticismo historicista.
En Santiago de Compostela o Modernismo sofre a presión da Igrexa que ve nel un modo de vida extranxeiro e de actitude moral relaxada.
Foi o arquitecto Jesús López Rego quen impuxo o seu Modernismo de gran elegancia e influenciado pola escola de Glasgow. A súa transgresión das normas impostas na cidade comeza coa casa deseñada para o escultor Ramón Núñez (rúa Tras o Pilar) onde colabora co propio Núñez nun claustro que é unha excepcional mostra nodernista.
As elegantes vivendas de Preguntoiro, en Casa Reais, en Orfas, Acibecharía e Carreira do Conde mostran o dominio que López Rego exercitou na arquitectura civil santiaguesa; todas vivendas realizadas entre 1906 e 1912. E en este último ano é cando realiza un dos edificios de maior calidade como é o da rúa da Senra con unha distribución de clara influencia modernista.
Claro exemplo da presión sobre o Modernismo foi a polémica creada por Antonio Palacios e a seu "Pavillón de Recreo Artístico e Industrial" para a Exposición Rexional Galega de 1909 (hoxe escola infantil). A pérdida da cuberta orixinal resta parte de agresividade a un conxunto con elemetos ormanamentais con figuras femininas aladas que aluden ao modernismo.
En Santiago de Compostela o Modernismo sofre a presión da Igrexa que ve nel un modo de vida extranxeiro e de actitude moral relaxada.
Foi o arquitecto Jesús López Rego quen impuxo o seu Modernismo de gran elegancia e influenciado pola escola de Glasgow. A súa transgresión das normas impostas na cidade comeza coa casa deseñada para o escultor Ramón Núñez (rúa Tras o Pilar) onde colabora co propio Núñez nun claustro que é unha excepcional mostra nodernista.
As elegantes vivendas de Preguntoiro, en Casa Reais, en Orfas, Acibecharía e Carreira do Conde mostran o dominio que López Rego exercitou na arquitectura civil santiaguesa; todas vivendas realizadas entre 1906 e 1912. E en este último ano é cando realiza un dos edificios de maior calidade como é o da rúa da Senra con unha distribución de clara influencia modernista.
Claro exemplo da presión sobre o Modernismo foi a polémica creada por Antonio Palacios e a seu "Pavillón de Recreo Artístico e Industrial" para a Exposición Rexional Galega de 1909 (hoxe escola infantil). A pérdida da cuberta orixinal resta parte de agresividade a un conxunto con elemetos ormanamentais con figuras femininas aladas que aluden ao modernismo.
O Modernismo, como tantas cousas, tardóu en chegar a Galicia. E non puido ser unha corrente de largo alento: un decenio escaso, entre 1905 y 1915, mantivo o Art Nouveu o seu empuxe en teerras galegas. Despois perde fuelle, casi sen dar tempo a que se foran disolvendo as reticencias iniciais hacia aquel arte distinto.
Resulta curioso que fose Santiago, ciudad histórica e de temperamento conservador, onde o arquitecto López del Rego abordara, en 1905, dous dos primeros proxectos inequívocamente modernistas de Galicia: o edificio número 6-8 do Preguntoiro, e a vivienda para o escultor Ramón Núñez, en el 10 de Tras do Pilar.
Durante os anos seguintes, a arquitectura da Belle Époque iría deixando os seus fitos entre as pedras de Compostela. Tratóuse casi sempre de edificacións encargadas por profesionais liberais, artistas ou prósperos comerciantes, pois o novo estilo resultaba ideal para exhibir status e éxito social. Pero esa ostentación para significarse individualmente era todo, pois ao modernismo gallego faltóulle a dimensión colectiva que si tuvo en Cataluña, cuxa burguesía fixóo seña de identidade.
A un século de distancia, os impulsos sociais de entonces téñense desvanecido, pero a arte permanece. Foran promovidos por unhas ou outras razóns, un bo número de obras modernistas salpican hoxe a cidade de Santiago, en Loureiros, 25, Toural, 10, Calderería, 43, Orfas, 1, Castrón Douro, 12, Casas Reais, 19, San Pedro, 66, Castro, 17, Carreira do Conde, 11, ou Galeras, coa súa antiga central eléctrica.
Unha de elas, o "Pabellón para a Sociedade de Recreo Artístico e Industrial", en A Ferradura, foi causa de unha agria pelexa en 1908, por a dura oposición da burguesía compostelana á súa construcción. Pero son quizáis outras, desatendidas polos visitantes, as que máis sabor de época reteñen: la vivienda del 32 de O Pombal, e o ruinoso Pazo do Espiño, na marxe do río Sarela.
A primeira é desdeñada polas guías, a pesar da súa rareza. Foi feita para un escultor, ao igual que a casa de Tras do Pilar: o espíritu inspirador do Modernismo reclamaba a revalorización do traballo de artesanos e artistas. Y López Pedre podería moi ben dicir que o seu nome quedóu inmortalizado en letras grandes: as que fixo colocar na parte superior da fachada, xusto debaixo do home-toro alado asirio que culmina ol conxunto. Esa, como as demáis esculturas do frente, foi obra do propio López Pedre, quen tamén se encargóu do enxame de gárgolas do Pazo do Espiño.
Resulta curioso que fose Santiago, ciudad histórica e de temperamento conservador, onde o arquitecto López del Rego abordara, en 1905, dous dos primeros proxectos inequívocamente modernistas de Galicia: o edificio número 6-8 do Preguntoiro, e a vivienda para o escultor Ramón Núñez, en el 10 de Tras do Pilar.
Durante os anos seguintes, a arquitectura da Belle Époque iría deixando os seus fitos entre as pedras de Compostela. Tratóuse casi sempre de edificacións encargadas por profesionais liberais, artistas ou prósperos comerciantes, pois o novo estilo resultaba ideal para exhibir status e éxito social. Pero esa ostentación para significarse individualmente era todo, pois ao modernismo gallego faltóulle a dimensión colectiva que si tuvo en Cataluña, cuxa burguesía fixóo seña de identidade.
A un século de distancia, os impulsos sociais de entonces téñense desvanecido, pero a arte permanece. Foran promovidos por unhas ou outras razóns, un bo número de obras modernistas salpican hoxe a cidade de Santiago, en Loureiros, 25, Toural, 10, Calderería, 43, Orfas, 1, Castrón Douro, 12, Casas Reais, 19, San Pedro, 66, Castro, 17, Carreira do Conde, 11, ou Galeras, coa súa antiga central eléctrica.
Unha de elas, o "Pabellón para a Sociedade de Recreo Artístico e Industrial", en A Ferradura, foi causa de unha agria pelexa en 1908, por a dura oposición da burguesía compostelana á súa construcción. Pero son quizáis outras, desatendidas polos visitantes, as que máis sabor de época reteñen: la vivienda del 32 de O Pombal, e o ruinoso Pazo do Espiño, na marxe do río Sarela.
A primeira é desdeñada polas guías, a pesar da súa rareza. Foi feita para un escultor, ao igual que a casa de Tras do Pilar: o espíritu inspirador do Modernismo reclamaba a revalorización do traballo de artesanos e artistas. Y López Pedre podería moi ben dicir que o seu nome quedóu inmortalizado en letras grandes: as que fixo colocar na parte superior da fachada, xusto debaixo do home-toro alado asirio que culmina ol conxunto. Esa, como as demáis esculturas do frente, foi obra do propio López Pedre, quen tamén se encargóu do enxame de gárgolas do Pazo do Espiño.
O que queda do pazo emerxe entre a vexetación que cubre a finca. Pertenceu ao político Gutiérrez de la Peña Quiroga, e mantén a atmósfera decadente das propiedades suntuosas que querían subirse ao tren do nuevo con unha áncora no antigo: capela, araucaria e todo un bosque agachado tras os muros. A pouca distancia sitúase a residencia oficial do presidente da Xunta: o poder antigo frente ao novo, cen anos no medio. Non moi diferente.
Ourense
En Ourense o Modernismo chega máis tarde que en outras cidades. Unha figura importante da arquitectura, que destacaría polo uso do Modernismo, será Daniel Vázquez-Gurías Martínez; era arquitecto municipal entre 1909 e 1914, realizou varias obras con elementos ornamentales tomadas do Modernismo internacional con influencias del grupo coruñés e da obra austríaca do arquitecto Otto Wagner.
Este arquitecto que estudiou en Madrid utilizará os elementos ornamentais proporcionados polo Modernismo dentro de un estilo ecléctico en esencia.
A casa para Ricardo Sampayo, rúa Calvo Sotelo esquina Cardenal Quiroga, obra de 1909, descubre unha rica ornamentación, sobre todo na torre de madeira e nas galerías.
Finalmente, en 1913, podemos destacar a casa Alfonso Junqueira, plaza Bispo Cesáreo, sede Caixa Nova de Ourense, con unhas singulares torretas de gusto moderno.
Este arquitecto que estudiou en Madrid utilizará os elementos ornamentais proporcionados polo Modernismo dentro de un estilo ecléctico en esencia.
A casa para Ricardo Sampayo, rúa Calvo Sotelo esquina Cardenal Quiroga, obra de 1909, descubre unha rica ornamentación, sobre todo na torre de madeira e nas galerías.
Finalmente, en 1913, podemos destacar a casa Alfonso Junqueira, plaza Bispo Cesáreo, sede Caixa Nova de Ourense, con unhas singulares torretas de gusto moderno.
Sada
A difusión do Modernismo tuvo en Sada un gran éxito, con unha serie de edificios que utilizan adornos coa súa influencia e que deseñaron os aruitectos do grupo coruñés Galán-Boán ou López Hernández.
Sen dúbida, a obra máis importante do modernismo en Sada e quizáis en Galicia é o kiosko A Terraza, reformado en 1912 por López Hernández.
O kiosko foi trasladado en 1920 do seu emplazamento orixinal dos xardíns Méndez-Núñez de A Coruña onde perdeu un par de corpos pero gañou un emplazamento privilegiado ao lado do mar de Sada; onde hoxe podemos imaxinar a sociedade que a principios do século XX desenvolveu un estilo de vida e unha arte que hoxe rememoramos nos edificios que nos lega o tempo.
Sen dúbida, a obra máis importante do modernismo en Sada e quizáis en Galicia é o kiosko A Terraza, reformado en 1912 por López Hernández.
O kiosko foi trasladado en 1920 do seu emplazamento orixinal dos xardíns Méndez-Núñez de A Coruña onde perdeu un par de corpos pero gañou un emplazamento privilegiado ao lado do mar de Sada; onde hoxe podemos imaxinar a sociedade que a principios do século XX desenvolveu un estilo de vida e unha arte que hoxe rememoramos nos edificios que nos lega o tempo.